نفت و گاز در افغانستان

جستجوبه غرض دریافت منابع نفت و گاز در افغانستان مخصوصا در شمال کشور قدامت زیادی دارد که البته در سال 1335خورشیدی بوقفه ها و توسط متخصصان کشور های مختلف به صورت نسبتا بطی انجام شده است . اقدامات نسبتا جدی در این زمینه برای اولین بار در سال 1337 خورشیدی قرار داد های تخنیکی به منظور تخصیصات نفت و گاز ساحه شمال بین دولت افغانستان و اتحاد شوروی عقد گردید و در سال 1338 خورشیدی امور برمه کاری به منظور کشف ذخایر آغاز یافت و درسال 1339 اولین ذخیره گاه در یتیم تاق شبرغان کشف شد .

از همین زمان تا سال 1345 خورشیدی سه منبع گاز در قسمت شمال کشور کشف گردید. در سال 1346 خورشیدی اولین ذخیره گاه نفت در ساحه انگوت و در حمل سال 1350 کشف ذخایر گاز جرق ودوق امیدواری های زیاد را بوچود آوردو بلاخره از جدی 1353 به بعد در شمال کشور سی ساحه تحت عملیات برمه کاری قرار گرفت ، در نتیجه آن تعداد خایر گاز به چهار و مقدار مجموعی گاز در آنها به بیش از 120 ملیارد مترمکعب افزایش یافت . کشف ذخایر در خواجه گوگردگ و یتیم تاق به ظرفیت مجموعی 67 ملیارد مترمکعب افزایش یافت و امکانات استخراج بیشتر را را مساعد ساخت .برای این منظور یک پاپ لین به قطر 32 انچ و طول 97،5 کیلو متر تا سرحد اتحاد شوروی به غرض صدور گاز و دیگری به قطر 12 انچ و طول 55 کیلو متر به جانب مزار شریف تمدید گردید و صادرات گاز از سال 1346 خورشیدی به بعد آغاز شد .

ولی باید نکته مهم را در این مورد یاد آور شوم که :

جستجو برای دریافت نفت افغانستان در سال های پیشتر از جنگ دوم جهانی می رسد ، از آنجا که شرکت ها ی امریکایی به فعالیت ایشان برای استخراج و تثبیت ذخایر نفتی شرق میانه آغازیدندو دولت افغانستان نیز با در نظر داشت سیاست های همانروز موافقه نمود بنابرین در ماه می سال 1937 اولین امتیاز تفحص و استخراج نفت را که تمام ساحه کشور را احتوا می کرد به کنمپنی American Inlond Exploration.Co.عطا نمود . مطابق این قرار داد حتا این کمپنی می توانست سایر منابلع معدنی کشور را نیز تجسس و در صورت بدست آوردن نتایج مطلوب به اساس قررا داد های چداگانه به استخراج آن اقدام نماید . کمپنی مذکور موافقت نمودتادر پنج سال اول مبالغ معادل 330 هزار پوند استرلینگ و در سال های بعدی 20 % از مفاد سالانه خود را به جکومت افغانستان بپردازد به هر صورت به اساس این قرار داد سه نفر جیلوجست امریکایی در سال 1937 میلادی فعالیت های اکتشافی شانرا آغاز نمودند اما در جریان یک سال حتا قبل از آن که راپور ابتدایی در زمینه تکمیل شد کمپنی امریکایی فسخ قرار دادرا اعلان داشت دلیل عمده ارایه شده این بود که بنابر نبودن خطوط مواصلاتی و مشکلات در قسمت تمدید شبکه پایپ لاین به بحیره عرب و غیره امکانات بهره برداری ذخایر پطرول افغانستان زیاد مساعد نبود و در مراحل اول سرمایه گذاری معادل 300 میلیون دالر را ایجاب می نمود اما حقیقت آمار این بود که در مراحل اول در سال 1938امکانات شعله ور شدن چنگ و آغاز منازعات در اروپا زیاد شده می رفت و بنابراین امریکاییان در هراس بودند که مبادا ذخایر پطرول افغانستان نیز مورد حمله قرار بگیرند و در مراحل دوم محصوصا سالهای بعد از جنگ فعالیت کمپنی های امریکایی تحت شرایط مساعد و امیدوارکننده در جوزه خلیج فارس گسترش یافت . البته باید گفت مساعی به غرض دریافت نفت به کشور از چنگ دوم چهانی به بعد و مخصوصا با آغاز پلان های انکشافی و مساعدت متخصیصین اتحاد شوروی سابق از طرف دولت تعقیب گردید . در حال حاضر تقریبا تمامی مواد نفتی مورد ضرورت در کشور از حارج وارد می شود و این مقدار با در نظرگرفتن افزایش سریع در قیمت و مصرف آن بصورت روز افزون در حال افزایش بوده درهمه سالها یک مقدار زیاد از اسعار که از 7 تا 9 ملیون دالر می گردید برای این منظور به مصرف می رسید .

از آن چایکه نفت و گاز برای سال های متمادی در آینده نیز مبع مهم و غیر قابل تعویض انرژی را تشکیل داده و حیثیت زیربنای اساسی را در تحولات اقتصادی و صنعتی کشور دارا می باشد و در پهلوی آن با در نظر داشت این حقیقت که قیمت مواد نفتی نیز مخصوصا در سال های آخر در بازار های چهانی بصورت افزایش یافته است بنا براین با پیروی از پرنسیپ اتکا به خود در زمینه این چنین موارد دارای اهمیت فوق العاده ستراتیژیک و صرفه جویی در مصارف اسعار خارجی با استفاده از مبالغ داخلی و موچود انآن کشاف و توسعه سریع توجه جدی را ایجاب می نماید برای رفع این نیازمندی در ابتدا اعمار یک تصفثه خانه کوچک نفت به ظرفبت 100 هزار تن با استفاده از منابع انگوت که اندازه ذخایر نفتی آن به 2 ملیون بالغ گردیده و مطالعات آن در سالهای 1970 و 1971 صورت گرفته بود در نظر گرفته شد اما بعدا با کشف ذخایر آق دریا که اندازه مجموعی ذخایر قابل بهره برداری نفت کشور را به 4 ملیون تن افزایش بخشید این ظرفیت به 200 هزار تن بالا برده شدکه با تکمیل آن در نظر بود تا سالانه 13،2 هزار تن پطرول (54) هزار تن دیزل 6،8 هزار تن تیل خاک 106 هزار تن مازات و 20 هزار تن قیر بدست آید . در اواخر سال 1356 به نسبت کشف سه ذخیره جدید بازار کمی قشقری و علی گل اعمار یک تصفیه خانه به ظرفیت 500 هزار تن در سال در نظر گرفتند و مطالعات در زمینه آغاز یافت این تصفیه خانه در سال 1358 – 1362 به کمک تخنیکی و فنی اتحادشوروی سابق در ساحه جرق و دق شبرغان احداث گردید .موسسه صنعتی تمام روغنیات افغانستان نیز قبل از انقلاب اسلامی تمامی روغنیات مورد استفاده عراده جات و ماشین آلات را تولید می نمود 52 نوع مختلف شامل ده نوع روغنیات صنعتی و 42 نوع روغنیات موتری مربوط همین بخش است این موسسه که سرمایه گزاری مشترک افغانی و خارجی بود 51 % سهم مربوط جانب افغانستان و 49 % مربوط فابریکه فارکر پطزولیم امریکا و فابریکه تولیدی روغنیات کسترول لندن بود تولید سالانه آن 200 هزاز گیلن روغنیات را تشکیل می داد

مصرف مواد نفتی کشور در سال 1354 به 270 هزار تن می رسید که از ان چمله 26 هزار تن آن از خارج وارد و مبتاقی 10 هزار تن نفت خام بود و از جمله تولیدات داخلی به مصرف رسیده بود

………………………………………………………………………………………………….

ولی حالا در حاکمیت دوفکتوی افغانستان تلاش برای قرار داد کردن روی ذخایر نفت افغانستان در اولیت جدی قرار گرفته و حاکمیت در این اواخر قرار داد های به این منظور با شرکت چینایی به امضا رسانید است

می خواهم قبل ار این در مورد قرار داد ها چیزی بنویسم باید روشن سازم که که افغانستان دارای منابع نفتی بسیاری نیست ولی در پهلوی نمی توان از منابع نفتی کشور چشم پوشی کرد

افغانستان در مجموع دارای 5 تریلیون فیت مترکعب گاز و 1،6 ملیادر بشکه نفت است که به این صورت می توان این ذخایر را چنین برشمرد :

هر بشکه امروز حاوی 159 لیتر می شود که در این صورت افغانستان دارای 254،4 ملیارد لیتر پطرول است .

بر اساس قیمت های روز هر بشکه امروز بصورت متوسط به قیمت 75 دالر بفروش می رسد که این قیمتبه این صورت :

ها می تواند متغیر باشد ولی ما همان 75 دالر فی بشکه را انتخاب نمودیم

پس (1،6 ملیارد بشکه )(.75$)= 120 ملیارد دالر، که این می رساند افغانستان در حقیقت داری ارزش نفتی 120 ملیارد داری به قیمت روز است که از دید منطقوی و بین المللی ناچیز ولی از دید ملی با ارزش و قابل توجه است که نباید آنرا بصورت بیرحمانه استفاده برد ، این ذخایر قابل صفر شدن است و آین امر مربوط به استفاده موثر این ماده موثر اسهمت .

قرار جدید ترین اطلاعات امروز به مقدار 50000 بشکه روزانه از ایران و ازبیکستان وارد افغانستان می شود .

موافق به قرار داد که با شرکت چنین حاکمیت افغانستان دوفکتو با شرکت های چینایی نموده است روزانه به مقدار 130 هزار تن نفت خام به ارزش 71،6 ملیارد دالر استخراج می شود

شرکت چینایی به مقدار 500 ملیون دالر قرار داد را به امضا رسانیده است که می تواند در ساحه 4500کیلومتر مربع کار نماید

این شرکت به مقدار 150 ملیون دالر درسال به جانب افغانستان پرداخت می کند . شرکت علاقمندی دارد که می خواهد استخراج نفت خام را تا سه برابر افزیش دهد که خود یک اشتباه بزرگ افغانستان و یک نوع غارت دارایی ملی بشمار می رود

نکته : نفت یک ماده استراتیژیک است که در پهلوی تعدا دیگر از معان کشور که دریکی از نوشته دیگر روی آنها انگشت خواهم گذاشت باعث ثبات اقتصادی شده و این عام ترین اصل در ثبات سازی بسیاری از کشور ها بشمار می رود

نکته بسیار عمده و مهم در مورد نفت نه استخراج نفت خام و فروش آن بصورت خام ؛ بل کالاهای ساخته شده از نفت است که می تواند در تطبیق سیاست های تعویض واردات و بعدا افزایش صادرات موثرترین باشد . خالا بسیاری از کشور های بزرگ تولید کننده نفتی از این روش برای ثبات سازی اقتصاد خود که راه را برای ثبات سازی سیاسی باز می کند بکار می گیرند .

نباید فراموش کرد که نسبت استراتیژیک بودن نفت تعداد از کشور استفاده از این ماده حیاتی را با احتیاط تمام کارمی گیرند . این کشور ها شعار “حفظ منابع داخلی و استفاده از منابع خارجی ” را مانند یک اصل پذیرفته اند ؛ بزرگترین این کشور ها که دارنده بزرگترین منابع نفتی در جهان است ( امریکا) می باشد که از دیر زمانیست با این اصل استفاده از منابع داخلی را با احتیاط تمام به پیش می برد

نتیچه:

حالا نکته اصل را باید نوشت :در این مورد چه و کدام نکته کلیدی و اصلی بشمار می رود؟ متوجه باشید تعداد از گزارش های بین المللی که بر اساس تحقیقات علمی بنا یافته اند خاطر نشان می سازند که تا 30 سال آینده ذخایر نفتی تمام شدنی است ، این یک هشدار جدی برای دارنده گان ذخایر نفتی بزرگ چون عربستان ایران و وینزیولا است که حرکات تولیدات مواد نفتی را تازه آغاز کرده اند و عربستان تا هنوز در فکر تولید و سیع کالا های نفتی نشده است ، در مورد افغانستان نیز صدق می کند و چون افغانستان دارای ذخایر اندک نسبت به اینکشور ها هست احتیاط لازم بسیار ضرور می باشد

استخراج نفت به ذات خود خوبترین است ولی در صورتیکه این استخراج با تولید کالاهای صنعتی ناشی شده از نفت باشد ، در کشور ما چنانچه گفته آمدیم تولید 52 نوع روغینات صنعتی و 42 نوع روغییات موتری درسال 1973- 1975 از جانب کمپنی های کاسترول انگلیس و Amiracan Oil Cmpany صورت می گرفت وتجربه خوب و بازار داخلی خارجی منطقوی خوب داشت که با ادامه دادن آن می توانسبتیم به یکی از تولید کننده گان خوب محصولات نفتی در منطقه تبارز نماییم ؛ ولی جنگ و عدم بیدار بودن ما و آله دست قرار گرفتن رهبری و عدم درک مسولیت ملی انان و ندانستن قدرت خود و داخل شدن در یک میدان جنگ سرد ما را نگذاشت علاوه از انکه تولید را ترک گویم به ارزش کشی ارزش های خودمان دست زنیم و ضرر های هنگفت را بر پیکر اقتصاد کشور وارد آوریم .

فکر می کنم زمان آن رسیده است که با احتیاط تمام در استفاده از معادن استراتیژیک کشور اقدام نماییم نباید سیاست درامدی را که تنها ایجاد در آمد برای دولت باشد مورد استفاده قرار بدهیم این یک سیاست خانه برانداز اقتصادی است که رشد و توسعه آینده کشور را نمی تواند تضمین نماید .

برای استفاده بهتر نفت و گاز تصفیه خانه های موجود را مانند مراکز عمده تولید محصولات نفتی باید مبدل ساخت ما می توانیم چنین کنیم در غیر ان کمپنی چنیایی در پی مفاد و افزایش بهره وری خود اند

متوجه باید بایدبود که نباید تولیدات را از حد قرار داد شده و بیرون از مواد قرارداد اجازه داد

باید بدانیم که تعریف مالکیت ثروت را که تمامی قوانین ما از آن پاسداری نموده اند تطبیق کرد :

تمامی ثروت های زیر زمینی و سر زمینی مربوط مردم افغانستان بوده و دولت می تواند به نماینده گی از مردم در استفاده آن اقدام نماید .

چون تا هنوز دولت برسمیت شناخته نشده است و قانون اساسی و پارلمان که یکی از رکن های دولت و هرحاکمیت را تشکیل می کند منحل است لذا قرار داد های این معادن نیز تا اندازه زیادی پرسش های ایجاد می نماید که لزوم احتیاط بیشتر را دارد

یکی از موارد عدم بیمه های جهانی چنین سرمایه گذاری های ، عدم موجودیت دولت شناخته می باشد .

منابع :

-سید مسعوذ استاد فاکولته اقتصاد پوهنتون / دانشگاه کابل – افغانستان درنشیب و فراز بحران اقصادی – موسسه نشراتی یوسفزاد چاپ دوم 1392_ ص 288_290

_ گزارش وزارت معدن و صنایع سال 1371 و 1373